R
RACISME. Sunt enim… qui, nimio gentis suae studio
et odio phyletico ducti, …in regiones… tutiores commigrant. 93(4)L356.-
repudiatio elationis phyleticae discriminaticis et
odii
Semitarum, maxime Hebraeorum. 93(4)L359.- sunt
allophylorum
osores seque nouos Hitlerianos profitentur. 95(2)L141.
RADAR. Radioelectricum instrumentum detectorium.
DIL.- Viri latrociniis maritimis infames nauiculis
e ligno uel fibris uitreis utuntur, quae instrumentis detectoriis non
animaduertuntur. 91(3)L230.- Aëronauis a
Noui Eboraci aëroportu: Radari [<radar] contingeris: usque ad
pedum sex milia descende, rotas educ, appulsus ualuas ad libitum. LSP284.-
instrumento radioelectrico detectorio… usi.
94(2)L131.
RADIATION ATOMIQUE. radiatio atomica
89(4)L301.
RADIO. Radiophonium -ii. DIL.- Magnificum
radiophonicum instrumentum emisorium!. IN56:1,3.- Statio radiophonica. 89(4)L277.- Dum
cantiunculas, quae radiophonica emittuntur capsella, audit…
92(4)L339.
¶AUTORADIO. capsella radiophonica autocinetica. 95(2)L142.
¶RADIO-TÉLÉVISION. Statio
radiophonica-teleuisifica Finnica de summi gradus congressione rettulit
latine. 90(3)L205. RADIOACTIVITÉ. Damna
hominibus, beluis, naturae illata uix possunt expendi, praecipue certus
ac definitus numerus hominum, qui ui
radiis agente uitam amiserunt, statui nequit. 96(2)L160.
RAFFINERIE. ergasterium oleo terrigeno purgando.
95(1)L57.
RAFRAICHISSEMENTS. Gustatio dulciaria. DIL.
RAISON. Sans ~ Nec id quidem ab re.
Vt164,5.
RÂPE. scabina culinaria. 95(2)L143.
RAPPELER quelque chose à quelqu'un: Sine
dubio
uerum id fuit: at sic commoneri Aliciae displacuit. ATM 6.
RAPPORTS INTER-PERSONNELS. nulla facultas se
aperiendi
ueris necessitudinis rationibus inter personas intercedentibus
87(2)L127.
Rapprochement Voir Opposition
RASOIR. Nouacula-ae, m. DIL.- ¶~ ÉLECTRIQUE. Cum nomen tuum ex urna eductum sit, electricam tonsoriam,
quam lucratus es, tibi traditurus sum. 92(2)L99.- Visne saponem ad barbam radendam? Nequaquam! Nouacula utor
electrica. LSP252.-
RAT. Pestilentia est imprimis morbus murium
(murum)
maiorum, praesertim murium decumanorum... unde per pulices... uulgatur
in
homines. 94(4)L312.
RATIONNEMENT. Quorum alimentorum demensa uenditio
efficit ut homines, ante tabernas uenalicias in agmine constituti,
plures
horas sub diuo exspectare cogantur. 91(4)L298.
RÉACTEUR. Die XXVI mensis Aprilis anno
MCMLXXXVI... Tzernobyli in Vcraina unum ex reactoriis, quae amplo
ergasterio continentur, est displosum. 96(2)L160.
RÉCESSION (économie). Ministri oeconomiae Unionis
Europaeae,
Bruxellis die Martis congressi, unanimiter censebant oeconomiam mundi
in
recessionem magis magisque delabi. NL011109.
REÇU. Scida cautionalis. DIL.
RÉCHAUD À GAZ. fornaculus gasio
altus. 95(2)L142.
RECHERCHE SCIENTIFIQUE. moderator Instituti
Scientiae
Vestigationibus faciendis. 91(2)L147.- monstrum…
atque
etiam uiros graues inquisitionis scientialis causa allexit.
94(2)L131.
RÉCIPROCITÉ. Par pari referre.
Paria
paribus respondere. Bonam / praeclaram gratiam referre. ¶Benefacta
maleficiis pensare. Maleficia benefactis remunerari. Pro maleficiis
beneficia reddere. LPB60.
Réciprocité. Lorsque l'on exprime la
réciprocité d'une action, on peut dire
I) inter se, inter uos…, sans exprimer le
complément d'objet: Inter se diligunt. Inter
uos laudatis. Inter se discesserant;
II) alius: Alii alios diligite;
III) alter: Alter alterum diligite.
RÉCIPROCITÉ. Par pari referre. Paria paribus
respondere.
Bonam / praeclaram gratiam referre. ¶Benefacta maleficiis pensare.
Maleficia
benefactis remunerari. Pro maleficiis beneficia reddere. LPB60.
RÉCOMPENSE. Ex / pro merito. Praemiis (amplissimis /
maximis
aliquem afficere. Meritum praemium alicui persoluere. Praemium exponere
/
proponere. Praemium ponere. Palmam deferre / auferre. Pacta merces
alicuius
rei. Mercede conductum esse. LPB60; 61.
RÉCONCILIATION. Inimicitias deponere. Placare aliquem
alicui
/ in aliquem. Reconciliare alicuius animum. Reconciliare aliquem
alicui.
In gratiam aliquem cum aliquo reducere. In gratiam cun aliquo redire.
Sibi
aliquem / alicuius animum reconciliare. Reconciliari alicui.
¶Aequi
iniqui. LPC64.
RÉCONFORT. Hoc solacio frui / uti. Consolari
aliquem de aliqua re. Consolari dolorem alicuius. Consolare aliquem in
miseriis. Hoc
/ illo solacio me consolor. Haec / illa res me consolatur. ¶Nihil
habere
consolationis. LPB54. RECONNAISSANCE. Gratus
animus. Gratiam alicui debere. Gratiam alicui habere. Gratiam alicui
referre
(meritam / debitam) pro aliqua re. Gratias alicui agere pro aliqua re.
Grates
agere (dis immortalibus). ¶Gratiam mereri. LPB59.
Réfléchi
I) Se, suus:
A) Remarques:
i) suus a les mêmes emplois
que sui, sibi, se (sans nominatif): donc, ne
s'emploie pas
au nominatif: Filius amat suum patrem, mais Pater eius uenit;
ii) Quand deux noms sont reliés par une conjonction de
coordination
(et, ni, ou), le possessif qui rappelle le premier nom se rend par eius, eorum, earum: Puer et pater eius uenerunt.
B) Règles communes à se et
à
suus: le réfl. renvoie
i) au sujet réel
a) dans une proposition quelconque: Superbi
se
laudant. Pater amat suos liberos et eorumque felicitatem consulit.
b) dans une proposition subordonnée (surtout finale
et
complétive), qui traduit la pensée du sujet principal, on
emploie
le réfl. pour renvoyer au sujet de la principale: Orat te pater ut ad se uenias. Orat te mater ut filio
ignoscas suo. Sapiens fert
iniurias sibi illatas (mais Sapiens fert
iniurias quae
ei illatae sunt);
c) on peut donc trouver dans la même
subordonée deux réfl.: Caesar Labieno
imperat ut ad se (Caesarem) suas (Labieni) copias adducat;
ii) au sujet logique:
a) Caesarem clementiae suae paenitebat;
b) joue le rôle de sujet dans un groupe de mots
commandé
par un nom, un adjectif ou un participe, qui équivaut à
une
subordonnée: In necessitate (cum in necessitate
esset)
defendendae salutis suae. Defendit equitem Romanum, in municipio suo
nobilem
(qui est nobilis). Oppugnat Brutum, ciuem non sibi, sed suae ciuitati
natum
(qui natus est);
iii) au sujet indéterminé: Deforme
est
se ipsum laudare.
C) Se s'emploie sans renvoyer forcément au sujet dans des
expressions
toutes faites: inter se, per se, propter se: Virtutem
propter
se colere debemus;
D) Suus peut s'employer dans tous les cas:
i) dans le sens de "son propre", le verbe ayant comme
complément la personne même qui est désignée
par le possessif: Sua eum perdet ambitio;
ii) avec quisque: Quid
dulcius quam sui cuique liberi? In suas quemque ciuitates dimisit. Hunc
sui ciues e ciuitate eiecerunt;
iii) précédé de cum:
Magonem cum
classe sua dimisit.
II) Ipse
A) ne remplace pas le réfléchi; se traduit par
"personnel",
"personnellement": Cur de sua uirtute aut de ipsius
diligentia
desperarent (pourquoi désespéraient-ils de leur
valeur
et de son zèle personnel? -de sua diligentia
n'aurait pas permis de voir s'il s'agissait du zèle des soldats
ou
du zèle de César-);
B) dispense de la répétition de suus,
déjà exprimé. On aurait dit de
sua ipsius diligentia si sua n'avait pas
été exprimé au début de la phrase (de sua uirtute). GC54; GL95. RÉFLECTEUR.
…primoribus noctis tenebris
ingens multitudo in Forum Concordiale, lampadibus lucem proicientibus
refulgens,
confluxit. 95(2)L146.
RÉFRIGÉRATEUR. Nulla est perna in
armario
(< -um) frigidario. LSP236. Frigidarium
domesticum. NL990917.
Régime de quelques verbes
RÉGIME |
DATIF |
ACCUSATIF |
Aider |
succurro, subuenio |
iuuo |
Avertir |
suadeo |
moneo |
Guérir |
medeor |
sano |
Marier |
nubo |
duco |
Nuire |
noceo |
laedo |
Ordonner |
impero |
iubeo |
Plaire |
placeo |
iuuo |
Voir Datif II B)
REGRETTER. Eum piget et pudet stultiae
suae.
GL102.
Relatif
I) Pronom, adjectif et adverbe.
A) Position:
i) avec une apposition, le rel. précède
l'apposé: Caesar, qui imperator Romanus Gallos
deuincit.
ii) Avec un antécédent: l'ant. peut être
placé
a) avant: Is, qui bene amat, bene castigat;
b) ou après: Qui bene amat, is
bene castigat;
c) à l'intérieur de la relative, quand elle
précède
la principale. Il prend le cas du rel., mais est repris à son
cas
régulier, au début de la principale, par un
démonstratif
de rappel: Quas scripsisti litteras, eae mihi
iucundissimae
fuerunt (ou litterae, quas scripsisti, mihi...);
d) à l'ab. descriptif, se place toujours à
l'intérieur
de la relative: Qua es uirtute (ea
uirtute
qua es), expugnabis;
B) Style:
i) l'ant. peut être sous-entendu, surtout quand il devrait
être
au même cas que le rel.: Age quod agis. Errat
qui putat...;
ii) pour insister ou préciser, l'ant. est
répété dans la relative: Dies
instabat, quo die...
iii) Plusieurs rel. avec le même ant.:
a) au nom., le rel. peut ne pas se répéter: Philosophi qui uirtutem colunt et sunt boni;
b) aux autres cas, le rel., au lieu d'être
répété, est parfois remplacé par le
démonstratif: Philosophi qui uirtutem colunt
eorumque sumus discipuli.
iv) Relatif de liaison:
a) placé au début de la phrase ou
après une ponctuation le rel. est l'équivalent du
démonstratif de
rappel, accompagné d'une conjonction; dans ce cas, qui équivaut à is
autem,
is enim, is igitur: on n'ajoute jamais de liaison à ce
relatif:
Fratrem audi; cuius consilia sunt optima;
b) l'adverbe-relatif s'emploie aussi comme relatif de
liaison:
Vnde (= ex quo) fit ut...;
c) au neutre sing. ou pl., peut rappeler un
développement antérieur: Quod cum diceret
(à ces mots…);
d) en tête de la phrase:
1) quod si (et si, si en
effet, or si, donc),
2) quod nisi, quod quia, quod ubi
(à propos de quoi, que si…),
C) Voir Accord.
II) Propositions de relatif
A) unies au verbe principal par
i) pronom relatif: Gallia est omnis diuisa in
partes
tres quarum unam incolunt Belae;
ii) Adverbe relatif: Vbicumque hoc factum est,
improbe
factum;
B) mode du verbe:
i) indicatif
a) Voir A);
b) à nuance conditionnelle: si le verbe principal
est
à l'indicatif: Errat qui hoc putat.
ii) subjonctif à nuance
a) finale: Misi sunt legati qui
consulerent Apollinem;
b) consécutive: Nemo est qui hoc
dicat;
c) causale: Me caecum qui haec non uiderim;
d) concéssive: Quis est qui C.
Fabricii, M. Curii non cum caritate aliqua beneuola memoriam usurpet,
quos nunquam uiderit;
e) conditionnelle: si le verbe principal est au subj.: Nec enim esset id principium, quod gigneretur aliunde.
C) Style: Hi libri perutiles sunt: quos legite
studiose.
~: quos utinam legatis. Seruus malus es, qui aduenam irrideas.
GC71;
GL154; SOL11. Relation Voir Ablatif II B iii)
RELATIVISME. relatiua ratio. 87(2)L128.
RENDEZ-VOUS. primum uenit mihi in mentem donum ei
e Lutetia afferre, exempli gratia libellum, in quo inscribere possit,
quacum
domina ad constitutum uenire uelit. AGl5:2,3.-. Diem
alteri colloquio nunc dicamus. 92(2)L99.- Haud
raro
accidit, qui cum aliquo habet constitum, aut profecturus hamaxosticum
aut
aëronauem in tempore debet contingere, tardius eo quam contingit,
perueniat,
unde ira et stomacho exardescit. 95(4)L349. Diem
dicere colloquio. Ad diem constitutam. Diem uidere, cum… Ad horam
compositam. Diem
proferre. LPB23.
RENSEIGNEMENTS (BUREAU DE). Sedes nuntiis diuulgandis. DIL.
REPENTIR, SE. Me paenitet culpae meae. Incipit me
paenitere culpae meae. Quintus ait se paenite\re quod te offenderit. GL102.
REPROCHES.Hoc in te reprehendo. Vituperationem subire. In
uituperationem
/ reprehensionem cadere / incidere / uenire. Exprobare alicui aliquid.
Aliquid
alicui crimini dare / uertere. LPB65.
RÉPUTATION. Existimatio hominum / omnium. Bene / male
audire
(ab aliquo). Bona / mala existimatio est de aliquo. Opinionem uirtutis
habere.
¶Famae seruire / consulere. Famam ante collectam tueri /
conseruare.
¶De gloria / fama alicuius detrahere. Alicuius gloriae / alicui
obtrectare.
Alicuius fama / laudem imminuere. Obscurare alicuius gloriam / laudem /
famam.
Famam crudelitatis subire. Infamiam alicui inferre / aspergere /
conflare.
Infamem facere aliquem. Magnam sui famam relinquere. ¶Aliquem
ignominia
afficere / notare. Alicui igniminiam iniurere. Infamiam concipere /
subire
/ sibi conflare. Vitae splendori / splendorem maculas / maculis
aspergere.
Notam turpitudinis alicui / uitae alicuius inurere. ¶Ignominiam
non
ferre. Maculam (conceptam) delere / eluere. LPB68.
RÉSERVE FAUNIQUE.ferarum saltus [gén.
-us] ac uiuaria. Vt39,26.
RESPECT. Esse in honorem apud aliquem. Honorem alicui habere /
tribuere.
Aliquem honore afficere / augere / ornare / prosequi. Honoris causa
aliquem
nominare / appellare. Aliquem colere et obseruare. LPB69.
RESPIRER. Aëra spiritu ducere. Animam /
spiritum
ducere. Animam continere. Cursu exanimari. Spiritum intercludere
alicui. LPB31.- ¶Respiration artificielle. Archer
Gordon...
auctor fuit respirationis artificiosae, qua homo, hac simplici curandi
arte
eruditus, aliquem redanimare valet ad refouere. 94(4)L310.
RESTAURANT. Taberna refectoria. DIL.
RÉSULTAT. Quorsum haec res cadet / euadet?
Quid illo fiet? Quid huic homini / hoc homine faciam? ¶Aliquid
(bene
/ prospere) succedit / procedit. Euentum / exitum (felicem) habere.
¶Parum
procedere. Non succedere. Ad irritum redigere aliquid. ¶Res aliter
cecidit
ac putaueram. LPB44.
RETARD. Moram alicui re afferre / inferre / facere. In mora
alicui esse. ¶Nullam moram interponere, quin… Sine mora. Nulla
mora interposita. Diem ex die ducere / differre. LPB87.
RETRAITE. paulum afuerit quin animo deficeret
suumque
munus longe ante diem uacationi constitutam deponeret. 97(1)L36.-
plurimas agunt gratias clarissimo domino abbati
Carolo
Egger a munere discedenti. 97(4)L273.
¶RETRAITÉ. mihi uenit in mentem catelli, qui domini
sui, rude donati, lateri semper adhaerebat. 91(1)L15.
RÉVEILLER.
¶S'éveiller, se réveiller: expergiscor.
¶Réveiller: expergefacio.Être
réveillé par quelqu'un ou quelque chose: expergefio.
LSP425.
¶RÉVEIL-MATIN. Horologio constituta hora
tinniente,
oscitanter expergiscor. 98(1)L19. REVENIR À SOI. Animus Titini, amici nostri, redit. IN8:1,3.
RÉVOLUTION. Si populares tuos iuberes se
in
mare abiicere, rem publicam commutarent. LSP316. ¶~
française. A temporibus Francogallicae Rerum
Mutationis… lingua latina e
uita publica sensim coepta est expelli. 94(2)L144.
REVOLVER. Bene scis pistolium tuum esse uacuum.
IN50:4,1.- Bene est: hoc pistolium repletum est.
IN51:4,2.- Inuenerunt manuballistulas… 92(1)L36.
manuballistula
igniuoma. 94(3)L228.
REVUE. Quodam die in mensa oeci professorum, quae
quotidie actis diurnis, commentariis… operitur, se oculis meis obtulit
libellus periodicus nouus, quem coepi attente uersare.
97(2)L146.- "Latinitas", commentarii linguae Latinae
excolendae prouehendae
quarto quoque mense ex Vrbe Vaticana prodeuntes. L1.
RHUM. Nec rhumii pocillum nec hispanicam
(cigarette) accipere uis? LSP258.
RHUME DE CERVEAU. Aue, Domne pharmacopola, estne
tibi
remedium ad pituitam curandam aptum? LSP252.- Koryza,
id est pituita. 98(2)L83.-
RICHESSE. Diuitiis, copiis abundare. Magnas operes
habere. Opibus maxime florere. Omnibus opibus circumfluere. Fortunis
maximis
ornatum esse. In omnium rerum abundantia uiuere. Aliquem ex paupere
diuitem
facere. LPB55.
RIDEAUX. uela maeniani agitari coepta sunt ac
ualuae
patuere. 92(1)L59.
¶RIDEAU DE FER. Imperiosus dominatus
secundum placita
Leniniana-Staliniana, quo regione ultra "saepta ferrea", quae
dicebatur, positae
tenebantur…. 89(4)L278.- RIEN. Voir Personne, rien.
RIRE ET SOURIRE.Risum edere / tollere. Cachinnum
tollere / edere. Risum mouere / concitare. Risum elicere / excutere
alicui. Risum tenere uix posse. Risum aegre continere posse. Aliquid in
risum uertere. LPB35.- Auctor sum comicus, et
fabulam ita ridiculam excogitauit,
ut homines, qui eam audiant, risu emoriantur.- Sane his de rebus
"Anglicus
fortasse subridet"; immo cachinnet! Sed subridentibus cachinnantibusque
iam
respondit Tobias noster. W990915. ¶Tu veux ~? Iocarisne? H42.- ¶S'écrouler de ~ patronus risu corruit. LSP336. ¶Sourire. is raptim timideque loquebatur, et omnia quae dicta sunt
arridebat.-
caput demisit et surrisit. ATM 8. ¶Voir Humour.
ROBINET. Epitonium-i, n. DIL.
ROBOT. Non desunt qui eo insaniae procedant, ut
fecundationem inter hominum et bestiarum gametes excogitent, siue ut
animal procreentur homine fortius ac robustius, ueluti robotor [-oris]
uiuus, siue ut materia biologica sit praesto ad usum experimentalem.
93(2)L136.- Periti... "robotis" [<robotum?]
subaquaneis... nauem fractam...
explorarunt. 94(4)L314.
ROCK'N'ROLL. Non est abs re huic tractationi rei
subliminaris adicere espositiumculam de singulari ratione canendi, qua
cantus edentes nutant
seque uolutant. Ob hos ipsos corporis motus, qui modis musicis
iunguntur, ea carmina Anglico nomine rock and roll circumferuntur
(to rock significat nutare, uacilare,
to roll se uolutare, se torquere). ...Hoc est cantorum
nutantium seque torquentium proprium ut uocem, megaphonio usi, perquam
attollant, intendant, et incondito sono omnia compleant.
96(1)L77.- dum in Atlantensi "Consaepto Olympiorum
Saecularium" nocte concubia
ad modos musicos nutantium seque torquentium effrenate saltatur,
pyrobolus
est cum fragore disruptus. 96(3)L259.
¶SEX, DRUG AND ROCK'N'ROLL. Verum ex horti
sui
arboribus amaros plerumque, venenatos interdum, carpere fructus
consuerat:
speciosas assentatorum amicitias, cuiuslibet incommodi offendiculiue
impatientiam, delicatam fastidiosamque morositatem, nihil profuturas
peregrinationes, praecoque
amatorias leuitates, exsurdantes saltotoriarum tabernarum strepitus,
stupefactiuorum
naribus hauriendorum assumptionem. 94(1)L33. ¶SHAKE,
RATTLE
AND ROCK. Quate, crepa, rota! W.
RÔLE. Victor calceos suos ipse polit; mater eius
ancillae personam
sustinere non uult. LSP176.
ROMAN. fabulam romanensem, cui titulus dominus
Quijote,
imaginibus ornauit. 89(1)L45.- Opera eius
[Günter Grass], …ex romanciis, fabulis scaenicis et poematis
constant. NL991008. ¶~ policier. Agatha
Christie, celeberrima fabularum criminalium
auctor. 90(3)L205.
RONFLER. Quantum in collegis meis est, uel triduum
continuum stertat licebit. 92(4)L341.
ROUTES. Viam munire. Viam patefacere /
aperire.
Ferro uiam facere (per confertos hostes). Viam sternere (silice, saxo).
Substruere uiam glarea. Via strata. Via trita (?prouerbium / sermone
tritum. Vocabulum latino sermone non tritum). ¶Viam intercludere.
Iter obstruere. ¶Via fert / ducit aliquo.
ROUX, TACHES DE ROUSSEUR. discipulus haud magni
quidem
ingenii, subrufus et ore lentiginibus sparso. 97(1)L38.
ROYAL AIR FORCES. Nunc turma regalis classis
aeriae
acie proelii efficiunt. IN54:3,1.
RUBAN ADHÉSIF. taenia glutinosa.
95(3)L235. Fasciola glutinosa. LRL. ¶~
MAGNÉTIQUE. Carmina illa, quae cantores
eiusmodi edunt, saepe taeniaae
sonigerae sunt impressa 96(1)L78. ¶~
MAGNÉTOSCOPIQUE. taenia magnetoscopica.
93(2)L128.- Taenia adhaesiva. DIL.
RUINE. Aliquem affligere / perdere / pessumdare /
in praeceps dare. Praecipitem agi / ire. Ad exitium uocari. Ad
interitum
ruere. In perniciem incurrere. Pestem alicui / in aliquem machinari.
Perniciem
/ exitium alicui afferre / moliri / parare. Ab exitio / ab interitu
aliquem uindicare. LPB52.
2005 05 09